Mei zuk lo hluarna chhan ber nia lang chu Advertisement uar, a rimtui nana damdawi dang telh thin
leh DDT hmanga vaihlo tam zawka thar theih a lo ni ta hi a ni.
Mei zuk hian a zutu hriselna a tichhia chauh ni lovin a bul hnaia awmte hriselna pawh a tichhe thei tih hmuhchhuah
a ni. Miin zial 10 a zuk chuan a bul a miin mei khu a lo hip luh chu zial 3 zuk nen a intluk a ni. Mei zuk vanga thil pawi
leh hrisel lohna thleng hmun 10 a thena min 1 hi a zu ve loten an tuar zel a ni. Chenpuite zinga mei zu an awm avangin nausen
leh naupang awm na (Pneumonia) hi a letin an vei zing vik a ni. Heng avang hian "I mei zuk hi ka hriselnain a tuar," tih
hi mei zu lote au hla thar a ni ta.
Mei zukin kan taksa peng hrang hrang a tihchhiat dan:
Chuap: Mei zuk hian chuap a tibal a taksa sipaiten paih fai zel lo se chu kum khatah
vaihlu ek (tar) litre 1 vel a tling thei ang. Paihfai hna hi thawkna dawta thil te tak te te, "Cilia" an tih hian a n thawk
a, heng bakah khuh in thenfai tun a ni thin. Chuap a lo balh chuan khuh benvawn, damdawi pawha enkawl sawt thei lo ‘smoker’s
caugh’ an tih chu an lo vei thin. Chuap Cancer 1000 zela 95 te chu mei heh tak vek an ni.
Lung: Lungphu a tirang thei a, lung tha lo leh heart attack zat ve vei hi mei zuk
vanga awm a ni. Thisen zam a tisawng te thei a, hei hian BP sang (Hypertension) a awmtir a, fuke hmawr rawp ro te a thlen
thei. Thisen sang hian pangkhing zenna (stroke) a siam thei.
Pumpui: Vaihlo-a tur awm (Nicotine) hian pumpuia thur a tihchhuah hnem avang leh thur
tidal thei tihchhuahna a tihtawp theih avangin pumpui na a siam emaw, a tizual emaw thei thin. Mei zuk thlah si lova pumpui
na inentir thin chu a sawt har hle.
Hmeichhia bikah: Naupai than pum chhunga naute than a tithu thei a, mei zu
fa chu pum chhung atangin an sawngnawi nghal thei. Nauchhiat, thla kim lova nau neih, nau zang tak neih leh naute thla khat
hnuai lam thihnate hi mei zu zingah a letin a zing bik a, a chhan chu boruak thianghlim (Oxygen) aiah tur khu (Carbon monoxide)
a nuate an ur thin vang a ni.
Vun (Skin): Vun a tizur hma a, mi a tilang upa hma thin, hei hi Oxygen inpek that
tawk loh vang a ni.
Mit (Eye): Khaw hmuh a tifiah lo va, mei zuk vanga mit fiah lo leh mitdel hi a thleng
thei.
Thluak: Mahni tawkah mei zuk hian ngaihtuahna a tichak lo thin.
Sahdah, tobacco leh tuibur te pawh a tur avanga hman leh hmuam vek an ni. A rim hrim hrim ngainat vangte chu
ni sela chuan, a awrha awrhte pawh duhtawk mai awm tak a ni.
Kuhva: Kum 60 hma lama kan chin meuh loh, tun laia kan chin lar tak chu Kuhva ei hi
a ni. Thalaiho zingah phei chuan kuhva ei lo pawh mi danglam, pa rualpawl lo deuhvah kan ngai hial awm e. Kuhva hi a tui vang
emaw, a that vang emawa ei a ni lo va, tur a neih avangin miin an ei dawklakin an thlah thei lo thin a ni zawk.
Thenkhatte chu kuhva bawia an luh chian tawh em avangin darkar hnih khat lek pawh ei lovin awm harsa an ti
a, hunserh emaw, inkhawm rei deuh emaw te hi an ngai thei lo tan zawng a nih hi. Kuhva ei atang hian thatna kan taksain a
chhar chhuak lo va, ka chhung cancer a awmtir thei a, hei hi a ei lo aiin a let 4-in a tam a ni. Ka chhung bakah hrawk, chaw
kalkawng, pumpui leh thawkna dawt cancer a tichhuak thei a ni. Pumpui na a tichhuakin a tizual thei bawk a, pumpui insawisel
tan chuan kuhva nghei nghal a tha a ni. Hriselna a tihchhiat bakah rilru ngaihtuahna a tipeng a, sum tam tak kan sen phah
bawk a ni.
Khaini: Khaini pawh hi Mizovin kan thil chin thar pakhat a ni leh a. India ram vai
hnam hniamte thil chin, puithu takin kan lo uarpui ni berin a lang. Ram changkang leh hnam changkang zingah Khaini hmuam hmuh
tur an vang hle. Khaini pawh hi a tur a vanga hmuam dawklak a ni. Tur awm lo, tlangsam hnah ro nuai dipte chu tumahin an hmuam
reng duh lo.
A tur vang ni lova thil hmuam hrim hrim hi mawi ti leh thlahlel ni ila marble te hi hmuam mai zawk awm, a
tlovin a sengso lo hle awm si a!
Khaini tur thawh chak dan i hriat duh chuan khaini fun tihhnawnin vangvat dep la, a thi khawng nghal thei
an ti. Mihringin kan chhiatpui nghal mai lohna chu, kan taksa len ang hu-a kan hmuam tlem vang a ni. Chu bakah kan taksa sipaiten
he tur hi nasa takin an do va, an lo tidal hram hram thin a ni.
Nau chhiatna thlentu a ni em? Ramdanga doctor-te la sawi chhuah loh, kan Kohhrana thawktuten ngaihbel lian
tak an neih chu nauchhiat leh khaini hmuam thu hi a ni. Nau chhiat thinte an han zawh chian chuan khaini leh sahdah heh takte
an lo ni fo thin. Inzawmna a awm ang em? Taksaa tur anga thawk thin chuan nu pum chhunga naute insiam leh than that leh than
that loh thlengin a tibuai thei a ni ngei ang.
Heng kan zuk leh hmuam, zu leh drugs te hi dawklak a awm thei, addict theih vek a nih avanga sim leh thlah
harsa pawh an ni reng a ni. Kan taksa mi bawi tawh avangin mi tam tak a tel lovin kan awm thei lo va, thlah duh chung chungin
kan thlah thei lo zawng a nih hi.
Zu ngawl vei leh drugs ngawl ve leh mei ngawl veite leh kuhva ngawl veite hi chhanchhuah ngai dinhmuna ding
vek kan ni. Tumah indah sang leh hniam tur chuang kan awm lo. Mei leh kuhva ngawl veite hi an indah sang deuh mai thei, ngawl
dang vei aiin.
Meizial intheh te, kuhva intheh te hi induhsakna a tling lo va, taksaa natna leh tawrhna thleng tura inbumna
a ni zawk. Kuhva intheh te pawh, ‘Han ei ngat teh, i ei ang a, ka chhung cancer i la vei dawn nia,’ intihna ang
lek a ni. Huat zawng leh hmelmate lo chu theh loh tur ni awm tak a ni.
Hriselna atanga thlir te, hun leh rilru a tihhek dan atanga thlir te, khua leh tui tha kan nihna anga kan
taksa, Pathian in vawng thianghlim tur leh venpui tur kan nihna atanga thlir chuan zuk leh hmuam, zu leh drugs atang hian
ringtute chu kan inthiarfihlim a pawimawh a ni.
Ruih theih thil, zuk leh hmuam vanga kan taksaa chak lohna leh natna lo piang a, a hun hmaa thi kan nih chuan
mahni nunna titawitu kan ni a, mahni nunna la nen kan thuhmun thei mai awm e.
Ringtute hi tha tak leh rinawm taka kan thih ni thlenga Pathian rawngbawl tur kan ni a, chumi ti thei lo tura
kan taksaa roreltu a awm a nih chuan Setana lawm zawng tak a ni phawt ang.